Fichu temps !!! Måle wêre.

« Måle wêre !, måle wêre!» end aleuve-t i di ttå matin l' Abbas des Rodjès Teres, tot fjhant ndaler les bresses å hôt, et tot mançant les nouwéyes avou si viye nokete di côreye. «Måle wêre !, niche timp !, mannete plouve !, yôrdistè d' berdouye !», ragadleuve-t i, avou si accint des Berberes do Hôt-Atlas, les Chleuh, sapinse k' on dit vochal.

[«Fichu temps!, fichu temps!», répétait il sans se lasser, de grand matin, Abbès des Terres Rouges en gesticulant et en menaçant les nuages de son vieux gourdin de noisetier. «Fichu temps, sale temps, sale pluie, saleté de boue !» rabâchait il avec son accent des Berbères du Haut-Atlas, les Chleuh comme on dit ici.]

Si dj' åreu yeu sti on tourisse, tot frisse dischindou d' on gros boying del Sobelair, dji n' l' åreu sheur nen disdit. Come d' efet, dispu ttaleure [pratiquement] deus djous eyet deus nutes, li plouve scheuyeut seréye, k' on s' åreut yeu croeyou è nosse pôve laide viye Walonreye.

Avou des poteas tot åddilong des voyes, ki les zwaers [gosses] prinden on malin plaijhi a-z aler pexhoter ådvin. (Gn aleuve co sheur awè branmin des mames k' alen maltouner [grommeler] al nut !) Avou, eto, ezès ptits viyaedjes, des grandès basses [flaques] o fen mitan des rowes, paski les saiwoes [égouts] aven sti ristopès [bouchés] på såvion.

Dj' e respond. On sorteut di deus anéyes di setchresse, et yene disso l' ôte, co ben. S' i gnè vneut tenawete on ptit tahurea [gros nuage], c' esteut djusse po ramoyi les voyes et frexhi l' poussire; nen ddja po fé rexhe on sakè poy di yebe [un misérable brin d'herbe] foû del daegn [terre], tote souwéye, tote ribatuwe.

Et asteure k' i rplouveut, o tot mitan des frexheas [flaques] ki côpen les voyes, c' esteut todi l' arafe : vos aviz deus troe ptits taxis - des Simca 1100 do timp d' Mati Salè - k' éren ahotès [bloqués]. Nen a cåze des brous [boue], neni. C' esteut ene afwaire di delco, vos splikive-t i li mecanicyin do coulot. Li delco, c' est li pice ki voye li corant åzès bodjeyes po fé alumaedje. din ces otos la, il est metu djusse padri l' vintilrete. Ça fwait ki, cwand c' est ki l' moteur arive o raeze do wachisse [au niveau de la flaque], li corôye del dinamo rispite l' aiwe disso l' delco, l' aiwe k' ele va letchî on pô pu bas, din l' bôjreye [bourbier]. Et vos toumoz erak o bea mitrin do pexhotisse [flaque], mon parant !

Dj' aveu passè deus di ces taxis la, a stok din ene basse a l' intréye do viyaedje. Asteure, dj' avneu sol bati [arrivais sur la place en terre battue], ki l' pére Abbas î ariveut did l' ôte des costès, atot berdelant si litaneye. «Måle wêre !, måsseye aiwe !, trôyreye di bôje !, pouri timp d' guernouyes !»

Li pére Abbas, di dju, on l' prindeut voltî po on dmey-dous. Ciddé, gn aveut ddja nolu ki l' atôtchive [adresser la parole] polimin cwand i trinneuve si savate eter les otos ki vnen parker åddilon del mwaisse-rowe. Si «mestî» - s' on pout lomer çoula on mestî -, c' esteut wårdeu d' otos. Nen wårder les otos tote li nute di sogne des voleurs. Neni, ô, neni ! Djusse î taper on ouy li timp ki les djins alinxhe mareder [casser la croûte].

Paski, li viyaedje ki dji vos cåze, c' e-Saint on viyaedje di passaedje, et c' est todi plin d' cars, di camions, d' otos. Totès djins ki s' î vont rihaper [reposer] on cwårt d' eure ene dimeye eure, divant di rprinde leu voyaedje. Ene sôre di resto-rote, si vos vloz, min a môde did laddé.

Come li pére Abbas djåzeuve arabe et berbere, eyet bardôxhî [baragouiner] ene miete di francès, eco minme sacwants mots d' inglès et di spagnol, les artants [ceus qui faisaient halte] li prinden po ene curieustè do payi, et co rade lyi bayî ene boune dringuele. Les cis do viyaedje end esten i djalos? Todi e-Saint i k' i n' l' arinnen måy [ne lui adressaient jamais la parole], et ki les arnagas [gamins] li vnen balter mo sovin.

Mi, dji di todi k' i fåt zesse malen po fé li biesse. Divant di m' vini mete a mi boûsse e c' pitit viyaedje la, dj' end aveu cnoxhou on parey a li, so on ptit martchi o miercoren des Djebels. Il aveut trovè on tour da sinne, et ça n' rateuve djourmåy.

Il s' aveu-Saint assosnè avu kékes djonneas d' avårla, et ces-chal racolen des parey a zels des ôtes hamteas [hameaux]. «Vinoz, vinoz, lezî djhen-t i, nos irans fé assoti li Fô des Shourds.» C' est come ça k' on l' lomeuve, cåze k' i didvineut d' on hamtea retrôclè din les tienes, addlé les set schourds di l' Ewe-do-Bon-Timp, l' Oum-er-rabiaa li pu grand ouwed do payi.

Les aidants do Fô des Shourds dijhen åzès cis k' il aven agritchi : »Mostroz lyi ene pice di vent sos [vingt sous, soit 1 DH] et yene di dijh sos, et lyi dire di wårder li cile des deus k' a li pu grande valixhance.»

Li Fô des Shourds apicive les deus pices, endè meteut yene din si dreute mwin et l' ôte din l' hintche, fijheut les cwanses di sorpezer et sorpezer, atot crawiant [tordant] si ptite fine boke. Al difen, gn aveut si vizaedje ki s' asblåwixheut come dandjureus Archimede li djou k' il aveut trovè si mwaisse-liwè. Et d' sitater [affirmer], franc come on tigneu: «c' est cisse-chale !» tot mostrant li pice di dijh sos. Et rade li mete è si potche avu des airaedjes di binawreus.

Les ôtes toumen voye di rire [s'esclaffaient], témin ki l' pantomime endè valeut les poennes. Et-z aler houkî des ôtes camas. Novelès xhaxhléyes, novèle pice el potche. Et li ptit djeu deureuve djusk' al tote vespréye [crépuscule].

Li Fô des Shourds, a leu måjhon, i tnen ene sakéye vatche, et on ptit tropea d' gades. La k' on bea djou, gn a l' vatche ki toume malåde, et s' mi vnet i fé houkî. Li biesse fijheut ene miete di peumoneye, ren d' sibarant. Dji l' a médyi come i faleut.

«Coben çk' on v' doet, sieu toubib?», di-Saint i l' Fô, mo polimin. «Ça frè ostant.», di dju.

I va el tache, et fé rexhe ene pactéye di gros biets, et m' diner çou ki m' rivneut. Adon, il a ristitchi si boûsse padzo les deus dobes di spessès brunès djellabas [deux jellabas portées une sur l'autre]. Drola, i metèt ça pa tos les timps.

Dj' aveu-Saint a fé a ene djin come ene ôte [individu normal], et nen a yonk k' a on boe foû di s' faxhene [simple d'esprit], come on djheut ki l' Fô des Shourds esteut. Dju nos avans metou a plaider [bavarder]. Après ene hapéye, li kesse ki m' schôpyive li dbout del linwe a sortou sin k' on lyi dmande. «Dijhoz, ô, Moha - c' e-Saint insi k' on l' lomeuve -, pocwè fijhoz l' fô so les martchîs, et mete el potche li pice di 10 sos ? Vos prindriz li cile di 20, vos åriz gangni deus côps dpu o coron di vosse djournéye?»

Et l' ôte responde : «Et vos, sieu toubib, såf respet, vos n' tûzoz nen lon assè. roeyoz k' i rvenren tote li sinte djournéye po vey mes xhinéyes [grimaces], si al fen, dj' epotchteyreuve li pice di 20 sos, come onk k' est tot djusse? Dji n' sereu nen diferin des ôtes, adon. ”Li ci ki n' a k' on tour ni vike k' on djour!”»

Li lçon n' av' nen toumè din l' oreye d' on stornè [sourd]. C' est ben po ça ki, pu tård, cwan dj' a cnoxhou l' Abbas des Rodjès Teres, dj' a todi ben waiti di n' el nen prinde po çk' i n' esteut nen et ki les djins croeyen k' il esteut : on mitan bardôxhi [simple d'esprit]. Dji lyi aveut todi cåzè a môde di djin, et sovint l' kerdjî cwan eraleuve après djournéye din s' pitit viyaedje, ene dimeye eure lon. Mi feme avou, ele l' aveut kerdji on côp u deus, et i lyi aveut dit platkizak : «Voeyoz ben, ô, lalla, tot çki dji ramasse sol djournéye, avou l' åjhmince [grâce] do Bon Diè, eben, dji n' l' a ddja jamwai comptè. Cwan dji rarive el måjhon, dji dene li potchtéye al feme, et c' est leye ki tire si plan avou, po sognî nosse pitite nikéye [”nichée”].» Z aloz trover, vos, lijheu, vos, lijheuse, ki ci n' est ki d' djusse ki ci seuye li feme ki s' ocupaxhe des costindjes do manaedje. Mon nozôtes, ça va mutwè inla. Ayi, après vozôtes, c' est linsi k' ça va, dazår. Mins låvå, néren, c' est l' ome, et c' est co l' ome, et co todi l' ome, ki tent les coirdeas del boûsse. Et fé l' martchî, et manaedjî tos les dispinsaedjes, les ptits come les grands. Din les ptits viyaedjes, branmin des femes k' i gn a, ki n' ont nen sti è scole, eben, ele ni v' sårint ddja rinde li manôye so on gros biet.

Pôve nozôtes eyet les tchens d' tcherete ! Pôves zeles, todi ! C' est po ça ki por mi, l' Abbas, c' esteut on ome puss ki comufå. Et cwan, ci djou la, dji l' a-Saint oyu dagoner [maugréer] sol timp, dji lî a criyi, a toetea [à haute voix] :

«Taijhe tu, va, twè, Abbas, c' est do boure et do froumaedje k' i tchét. Et del batijhe et do bourtè [babeurre], et do bon grin !» « Oyi, sieu toubib ! «, a-t i respondu a glignant les deus ouy avou l' tiesse a baxhete, po n' nen mostrer li lådje riya ki lyi loumeuve si figueure. Il esteut ki rloukive on car di tourisses ki vneut di s' arter.

Dj' a cotinuwè mi voye, mo belotmint, atot waitant di n' pont sbeuler [renverser] di tcheretes, les tcheretes k' ablaven et ehaler [encombrer] tote les voyes do viyaedje, come tos les londis å maten, li djou do martchî.

C' esteut nen l' tot. Gn aveut ene deure djournéye ki m' ratindeut. Et po on côp, el crouweur.

Lucyin Mahin

BP 15, 24400 Sidi Smaïl, Marok.